"Tridentine Manifesto" for the liberalisation of the Classical Roman Rite (16 December 2006)

LATIN TEXT:

Homines doctos atque eruditos cunctos et universos hortari velim, ut faveant Benedicto XVI Summo Pontifici, quippe Qui lautum copiosumque cultus et humani et divini patrimonium tuendum praedicandum esse censuerit. Digna est enim Eius sententia ut prodatur memoriae, quamvis greges eorum, qui rationis lucem reformidant atque aliorum de re divina repudiant opiniones, in Pontificem acerbissime invehantur. Nuper Arturus Medina S.R.E. Cardinalis, e delectis viris Ecclesiae Dei tuendae, qui disputarunt num sacri ritus Latina lingua impune fieri possent, omnium admiratione: “Mox Summus Pontifex – nuntiavit – motu proprio concedet ut Missa Latina, iuxta Sancti Pii V missale, iterum celebretur”. Quod quidem haud leve habebit momentum non modo Ecclesiae sed civitati quoque et cultui constabiliendis. Etenimvero intellegentes laici omnium primi senserunt quid detrimenti etiam cultus humanus esset accepturus, si aboleretur liturgia Piana atque ipsa Ecclesiae lingua sacra exolesceret.

Quum vero, abhinc XL annis, contra Concilii decreta, ne vetus Ecclesiae liturgia, qua quidem Patres in Concilio ritus celebrarunt, amplius fieri liceret sancitum est, maxima doctorum pars merito hoc sunt criminati, quod Civitatis Christiane velut radix excideretur: fuisse enim liturgiam fontem et originem operum politissima arte factorum. Itaque binae litterae pro Missa Piana sunt in publicum editae, priores anno post Christum natum MCMLXVI, alterae anno MCMLXXI, quas litteras inter alios subsignarunt Georgius Aloisius Borges, Georgius de Chirico, Helena Croce, W. H. Auden, Bressonius et Dreyerus scenarum artifices, Augustus del Noce, Iulianus Green, Iacobus Maritain (vir apprime doctus et a Paulo VI quam maxime dilectus, cui Pontifex decretum eruditis destinatum tradiderat); tum Eugenius Montale, Christina Campo, Franciscus Mauriac, Salvator Quasimodo, Evelyna Waugh, Maria Zambrano, Elemirus Zolla, Gabriel Marcel, Salvator de Madariaga, Ioannes Franciscus Contini, Iacobus Devoto, Ioannes Macchia, Maximus Pallottino, Hector Paratore, Georgius Bassani, Marius Luzi, Vido Piovene, Andrea Segovia, Haroldus Acton, Agatha Christie, Graham Green, aliique quam plurimi, quibus annumerandus Vilelmus Rees-Mogg, moderator ille ephemeridis Britannicae, cui titulus “Tempus”.

Quorum plerique saeculares fuerunt, quoniam omnibus hereditate contigit prisca liturgia Latina, quae est eius praestantia in re civili et divina, haud secus ac Sacellum Xystinum, Cantus Gregoriani, aedes cathedrales, Gothorum statuaria, Basilica Petriana; quin etiam huius liturgiae patrimonium eo diligentius est hisce temporibus tuendum, quo magis Europaeorum Civitas radices velut suas excidere ac deserere periclitatur.

Singulariter autem accidit ut ipsi Catholici novatores, qui dialogi momentum cum mundo saeculari et nostrae aetatis hominibus, quasi vexillum, proposuerant, nihil curarent opiniones eruditorum et XL annis linguae Latinae servarent interdictum: o arbitrium non prius auditum! Mense autem Aprili anni MMV, paulo ante quam Benedictus XVI ad pontificatum eligeretur, Vido Ceronetti, scriptor idemque laicus, epistulam ad novum pontificem edidit, qua rogat ut “detrahatur triste capistrum, qua vox Latina in ritu suffocatur”. Ceterum Iosephus Ratzinger, cardinalis quum esset, apertis verbis fatens Missam Pianam contra omnia vetustatis exempla vetitam esse: “Numquam – inquit – Ecclesia post hominum memoriam ritus orthodoxos abolevit aut vetuit: hoc enim ab ipsa Ecclesiae indole alienum fuisset!”. Idem libro quodam concitate narravit quid de missali a Paulo VI modo publicato sentiret: “Quod Missalis Piani usus vetabatur – ait – percussit me et perturbavit, quandoquidem quippiam simile nullo vetustatis exemplo in liturgiae vicibus confirmabatur; contra autem callide effecerunt ut prohibitio tanquam mos usque adhuc retentus haberetur. Praeterea, vetantes missalis usum, quod inde a priscis Ecclesiae sacramentalibus saeculorum decursu coaluerat, liturgiae gradus et aetates velut interciserunt, ex quo nihil erat oriturum nisi calamitas… aedibus antiquis dirutis, novae sunt exstructae!”.

Quid inde consecutum est nisi damnum magnum? Etenim in re liturgica inita est via licentiae atque intemperantiae. Iosephus Ratzinger cardinalis: “Mihi – ait – persusum est Ecclesiae discrimen, in quo versamur, plerumque ex liturgiae dissolutione proficisci, quae interdum putatur, etsi Deus non daretur, quasi nihil referret utrum Deus sit, audiat nos, nobiscum colloquatur, necne. At si in ritibus iam non apparent fidei communio, universalis unitas Ecclesiae eiusque historiae, mysterium Christi viventis, ubinam Ecclesia iterum appareat cum sua natura spiritali?”.

Nunc vero Deo volente accidit ut cardinalis ille Ratzinger, pontifex creatus, interdictum de prisca liturgia sit aboliturus, cultus libertatem instauraturus, Ecclesiae atque hominum societati redditurus uberrimum copiosumque thesaurum. Itaque Iosephus Ratzinger certis argumentis probatur inter sapientissimos quosque horum temporum merito referri; iis autem qui illiberaliter acerbeque in Eum intra ipsa Ecclesiae moenia invehentur, quemadomodum iam praenuntiarunt Galliae episcopi, oportet ut refragetur turba cultior, quae abhinc XL annis opinionem suam de re aperuit. Quae quum ita sint, rogo homines laicos eruditosque ut coram populo assentiantur. En igitur habeatis tabulam, quam suadeo ut subsignetis:

Nos apertis verbis assentimur Benedicto XVI, quod interdictum de prisca missa, iuxta Sancti Pii missale celebranda, quae missa quasi copiosum cultus humani patrimonium tuenda est et consideranda, abolere statuerit.

Guido Ceronetti, René Girard, Antonio Socci, Vittorio Strada, Franco Zeffirelli

-------------------------------------------------------------

ENGLISH TRANSLATION:

The announcement was given by Cardinal Arturo Medina Estevez, a member of the Ecclesia Dei commission which met to discuss the liberalization of the Latin Mass. The prelate said, "The publication of the Motu Proprio by the Pope which will liberalize the celebration of the Latin Mass according to the Missal of Saint Pius V is close." It is an extraordinarily important event for the Church and even for the culture and history of our civilization. Historically, lay intellectuals were actually those to realize more and better the disaster, the actual cultural destruction, represented by the "prohibition" of the liturgy of Saint Pius V and the disappearance of Latin as sacred language of the Catholic Church.

When, 40 years ago -- in contravention to the documents of the Council -- the prohibition of the ancient liturgy of the Church (that which had been celebrated even during the Council) was imposed, there was a great and meritorious protest by very important intellectuals who considered this decision as an attack on the roots of our Christian Civilization (the liturgy has always been a center and a fountain of the most sublime art). Two appeals were published in defense of the Mass of Saint Pius V, in 1966 and 1971. These are some of the names which undersigned them: Jorge Luís Borges, Giorgio De Chirico, Elena Croce, W. H. Auden, the directors Bresson and Dreyer, Augusto Del Noce, Julien Green, Jacques Maritain (who indeed was the favorite intellectual of Paul VI, the one to whom the Pope had given the letter to intellectuals at the end of the Council), Eugenio Montale, Cristina Campo, François Mauriac, Salvatore Quasimodo, Evelyn Waugh, Maria Zambrano, Elémire Zolla, Gabriel Marcel, Salvador De Madariaga, Gianfranco Contini, Giacomo Devoto, Giovanni Macchia, Massimo Pallottino, Ettore Paratore, Giorgio Bassani, Mario Luzi, Guido Piovene, Andrés Segovia, Harold Acton, Agatha Christie, Graham Greene, and many others, incuding the editor of the “Times”, William Rees-Mogg.

They are largely lay intellectuals because the cultural and spiritual value of the ancient Latin liturgy is a legacy of all, as is the Sistine Chapel, as is the Gregorian [chant], as the great cathedrals, Gothic sculpture, the Basilica of Saint Peter also are. Even more so today, when our entire European Civilization risks to cut off and deny its own roots.

Curiously, even "progressive Catholics", who made the dialogue with the world and with modern culture their banner, did not give any regard and fought for forty years to keep this incredible prohibition. An unprecedented arbitrariness. In April 2005, at the eve of the election of Benedict XVI, it was a lay writer, Guido Ceronetti, who writes, in La Repubblica, an open letter to the new Pope, in which he asked "that the sinister suffocating gag on the Latin voice of the Mass be removed". When he was a cardinal, Ratzinger declared that the prohibition of the Mass of Saint Pius V was unprecedented: "throughout her history, has never abolished nor forbidden orthodox liturgical forms, which would be quite alien to the very spirit of the Church". In one of his books, he retold dramatically how he had viewed the publication of the missal of Paul VI: "I was dismayed by the prohibition of the old missal, since nothing of the sort had ever happened in the entire history of the liturgy. The impression was even given that what was happening was quite normal," but, Ratzinger wrote, "the prohibition of the missal that was now decreed, a missal that had known continuous growth over the centuries, starting with the sacramentaries of the ancient Church, introduced a breach into the history of the liturgy whose consequences could only be tragic ... the old building was demolished, and another was built."

The effects were disastrous. The road to incredible abuses in the liturgy was opened. Ratzinger writes, "I am convinced that the crisis in the Church that we are experiencing today is to a large extent due to the disintegration of the liturgy, which at times has even come to be conceived of etsi Deus non daretur: in that it is a matter of indifference whether or not God exists and whether or not He speaks to us and hears us. But when the community of faith, the world-wide unity of the Church and her history, and the mystery of the living Christ are no longer visible in the liturgy, where else, then, is the Church to become visible in her spiritual essence?"

That same Ratzinger, now Pope Benedict XVI, who prepares to cancel the prohibition, will find opposition even inside the Church (already pre-announced by the French bishops) and he deserves an answer from the world of culture which, forty years ago, made its voice heard. I ask intellectuals and whomever may wish to do so to sign this synthetc manifesto:

We express our praise for the decision of Benedict XVI to cancel the prohibition of the ancient Mass in Latin according to the Missal of Saint Pius V, a great legacy of our culture, which must be saved and rediscovered.

Álljon most itt az egyik legkedvesebb idézetem Szent Bernát egyháztanítótól:

Tantum lucere vanum, tantum ardere parum: ardere et lucere perfectum.

magyarul (szó szerint):

Csak ragyogni hiúság, csak lobogni kevés, lobogni és ragyogni tökéletes.

magyarul (magyarázó fordításban):

Csak okoskodni és feltűnően cselekedni kérkedő hiúság, csak buzgólkodni és lelkesedni elégtelen, törekedni és nagyvonalúan cselekedni tökéletes.

magyarul (közönségesen):

Csak brillírozni és kivagyi módon fényezni magad nagyképűség, csak loholni és erőlködni nagyon kevés, a tökéletességhez egyszerre kell iparkodni és virítani .

A forrás:

Clairvaux-i Szt. Bernát szentbeszéde Keresztelő Szt. János születésének ünnepén (június 24).

"Audite ergo, fratres, quid de Joanne loquatur, cujus solemnis hodie nativitas celebratur. Ille, inquit, erat lucerna ardens, et lucens (Joan. V, 35). 0399B Magnum testimonium, fratres mei: magnus enim est cui perhibetur, sed major est ipse qui perhibet. Ille, inquit, erat lucerna ardens, et lucens. Est enim tantum lucere vanum, tantum ardere parum: ardere et lucere perfectum." (Sermo in nativitate S. Ioannis Baptistae, PL 183:399)

THE VIRGIN BIRTH OF CHRIST: A TRUTH BEYOND THE GRASP OF REASON, A WONDER WITHOUT EXAMPLE

(Denzinger-Hünermann 533; Council of Toledo XI, 7 November 675), a new creation at the beginning of the new creation.

I have never been a great supporter of movies about the life of our Lord, mostly because they are made with very little regard to historical accuracy and dogmatic truthfulness. A new such enterprise is "The Nativity Story" due in the theatres from the 1st of December this year. Curiosity got the better of me, and I decided to watch the trailer. It was more than enough for me to be scandalised as a Catholic who believes in the perpetual virginity of our Lady before, during, and after childbirth (ante partum, in partu, post partum). This is a de fide definita dogmatic truth of the Catholic faith, which may not be questioned without temerity or rejected without falling into formal heresy.

This film, as also others, such as Zeffirelli's (unduly) celebrated "Jesus of Nazareth," portrays the sacred moment of Christ's birth by showing Our Lady covered with drops of sweat, screaming in pain as she delivers the Christ-child. This is a terrible insult not only to the Holy Virgin but also the blessed Fruit of her virginal womb; an insult grievous enough for any Catholic to recoil in horror and refuse to pay a single penny to see this ordeal.

We live in difficult times, and so one may not suppose without a gross amount of naiveté that such truths of the Catholic faith as the perpetual virginity of our Lady are perfectly clear in the minds of even churchgoing, committed Catholics. Hence I now endeavour to give a short explanation of the doctrine at hand, risking a bit of sketchiness in the result.

The gist of it is that our Lady was ever-Virgin, before, DURING, and after giving birth to Christ. The Lateran Council of 649 gave the following summary: "If anyone does not, according to the Holy Fathers, confess truly and properly that the holy and ever virgin and immaculate Mary is really and truly the Mother of God, inasmuch as she, in the fullness of time, and without human seed, conceived by the Holy Spirit, God the Word Himself, who before all time was born of God the Father, and without loss of integrity brought Him forth, and after His birth preserved her virginity inviolate, let him be condemned." (DH 503)

For further reference I include here a good number of Magisterial evidence. This is not for the faint-hearted, so you may skip this summary without losing comprehension.

ante partum, DH (91)185; (113)252;, novo ordine ... nova autem nativitate [(282)533]; (201)401, semper virgo; (202)401, veraciter autem ideo, ne in phantasmate aut aliquo modo non veram sumsisse carnem credatur ex virgine [(344)681]; (214)422, semper virgo, Dei Verbi duas esse nativitates, unam quidem ante saecula ex patre sine tempore incorporaliter, alteram vero in ultimis diebus; (255)502, semper virgo

in partu, “Conceptus quippe est de Spiritu Sancto intra uterum virginis matris, quae illum ita salva virginitate edidit, quemadmodum salva virginitate concepit...” Leo the Great “Quam laudabiliter”, 21 July 447; DH 291. (144)294 “nativitas est mirabilis”; Pope Hormisdas, Ep. “Inter ea quae”, DH 368; DH (993)1880

post partum DH (734)1400

Inseparable from the concept of Mary's ever inviolate virginity and the entirely miraculous nature of Christ's nativity is the fact that she did not experience the pangs of child-birth. Being the immaculate, all-holy daughter of God, she was exempt from this punishment of the first Eve. The painlessness of Christ's birth is first emphasised by Gregory of Nyssa: “Her pregnancy was without coition, her childbed undefiled, her travail free from pain... his birth alone was without labour, just as His formation was without union.” (In Cantica canticorum, serm. 13; PG 44:1053; also In Christi resurrectionem, orat. 1; PG 46:604) It is also emphasised by St. Ephraem (Explanatio Evangelii concordantis 2, 6), and Damascene: “for as pleasure did not precede it, pain did not follow it.” (De fide orthodoxa, lib. 4, cap. 14)

Needless to say that this venerable doctrine was upheld universally, both in the Christian East and West, until the Reformation. Then slowly but surely its denial reared its ugly head even among so-called Catholic thinkers. Albert Mitterer argued that according to modern natural scientific knowledge, the purely physical side of virginity consists in the non-fulfilment of the sex act (sex-act virginity) and in the non-contact of the female egg by the male seed (seed-act virginity). Thus, the two traits given in tradition (absence of pains of childbirth and preservation of the hymen) do not belong to the essence of virginity and their lack implies a diminution of motherhood. Cf. Albert Mitterer, “Dogma und Biologie der heiligen Familie,” Vienna, 1952, pp. 98-130 and “Marias wahre Jungfraülichkeit und Mutterschaft in der Geburt” in Theologische-praktische Quartalschrift 108 (1960), pp. 188-93. Mitterer was followed by C. E. L. Henry, “A Doctor Considers the Birth of Jesus,” in Homiletic & Pastoral Review 54 (1953, pp. 219-233).

The same view seems to be advanced even by the “Venerable” Ludwig Ott, Fundamentals of Catholic Dogma, p. 205; and Jean Galot, S.J. openly argued for Mary’s painful delivery and the rupture of her hymen. Cf. Maria, la donna nell’opera di salvezza (Roma : Universit? Gregoriana Editrice, 1984), p. 159. As I have already pointed out, this theory has no precedence in Catholic tradition, except for Jerome’s hesitation about Our Lady’s in partu virginity (De virginitate perpetua; PL 23:202), for which he was duly criticised even in his lifetime. It must be remembered that Jerome’s contemporaries (e.g. Augustine) were unconditionally in favour of the doctrine, and Jerome himself seemed to waver, as may be seen from Homilia in Joannem 1,1-14 (CCL 78:521), where he likened the virgin birth to the resurrected Lord’s passing through locked doors.

This non-physical interpretation of virginity at the moment of birth, however, can hardly be reconciled with the language of the Fathers. The Greek word aphthoros (Gregory of Nyssa, Orat. Catech. 23; PG 45:61B; Damascene, De fide orthodoxa 1,2; PG 94:792D), means untouched, unharmed, or inviolate, and as such, it is clearly suggestive of a physical kind of integrity; a concept the relevant Latin texts denote as incorruptibilitas and integritas.

Karl Rahner considers the physical integrity of the Virgin’s hymen in giving birth to her Son an idea “too mythical for modern believers.” Interestingly, he upholds the painlessness of Christ’s human nativity on the peculiar basis of the Virgin’s special psychological state and integrated experience of physical pain, but in the end it seems nothing more than his strange rendition and re-interpretation of the in partu virginity. (‘Virginitas in partu’ in Theological Investigations vol. 4 (trans. by Kevin Smyth, 1966), pp 134-162; and ‘Human aspects of the birth of Christ’ in Theological Investigations vol. 13 (trans. by David Bourke, 1975), pp. 189-194)

Very possibly, in response to the theories of people like A. Mitterer, the Holy Office in July 1960 drew up a decree but did not publish it officially. It was sent to a certain number of bishops and religious superiors as a monitum (and ignored by the Jesuit Galot and Rahner). Several journals did publish it, however, e.g. in Italian in Ephemerides Mariologicae 11, 1961, p. 138 and Marianum 23, 1961, p. 336, in French in La Vie des Comunautés Religieuses (Montreal) 18, 1960, no. 8. Laurentin, in “A Short Treatise on the Virgin Mary.” (Washington, N.J.: AMI Press, 1991) translated the decree to English on pp. 318-329:

“This supreme Congregation has often observed recently, and with deep concern, that theological works are being published in which the delicate question of Mary’s virginity in partu is treated with a deplorable crudeness of expression and, what is more serious, in flagrant contradiction to the doctrinal tradition of the Church and to the sense of respect the faithful have. Consequently, in its plenary session of Wednesday, the twentieth of this month [July 1960], it seemed necessary to the eminent Fathers of the Holy Office, by reason of their serious responsibility to watch over the sacred deposit of Catholic doctrine, to see to it that for the future the publication of such dissertations on this problem be prohibited.”

John Paul II in a General Audience of Jan 28, 1987 (no. 1) cited this text: “Mary was, therefore, a virgin before the birth of Jesus, and she remained a virgin in giving birth, and after the birth. This is the truth presented by the New Testament texts, and which was expressed both by the Fifth Ecumenical Council at Constantinople in 553, which speaks of Mary as ‘ever virgin’, and also by the Lateran Council in 649, which teaches that ‘the mother of God...Mary...conceived [her Son] through the power of the Holy Spirit without human intervention, and in giving birth to him, her virginity remained uncorrupted, and even after the birth her virginity remained intact’.”

Catechism of the Catholic Church 510: Mary “remained a virgin in conceiving her Son, a virgin in giving birth to him, a virgin in carrying him, a virgin in nursing him at her breast, always a virgin” (St. Augustine, Serm. 186, 1: PL 38, 999): with her whole being she is “the handmaid of the Lord” (Lk 1:38).

One may make a feeble attempt to defend the makers of the film “The Nativity Story” by saying that the majority of them are Protestant. But what kind of an excuse – ask I – is that for blasphemy? It is well for us to be reminded that not even Luther dared to deny Mary’s perpetual virginity: “Christ, we believe, came forth from a womb left perfectly intact” (WA 6:510), and “It is an article of faith that Mary is Mother of the Lord and still a virgin.” (WA 11:319-320)

SOKAKÉRT KIONTATIK (PRO MULTIS EFFUNDETUR)

A napokban került nyilvánosságra Arinze bíborosnak, az istentiszteleti Kongregáció prefektusának ezév október 17-én keltezett levele, melyben értesíti a világ minden katolikus püspöki konferenciáját a Szentszék azon döntéséről, miszerint a miseordó konszekrációs szövegében szereplő pro multis effundetur szavakat minden egyes népnyelvű szövegben a „sokakért kiontatik” formában kell lefordítani és szentségileg alkalmazni.

Ez eredetileg a magyar szövegben így szerepelt, de később „nyugati mintára” ezt megváltoztatták. Pontosan nem emlékszem ez mikor történt, de az bizonyos, hogy ezt már a templompadban éltem át, s arra is emlékszem, hogy teljes értetlenséggel fogadtam ezt a fölfogásom szerint fölösleges és önkényes változtatást. Ezt persze más változtatások is követték, mint pl. a „Miatyánk” és a „Hiszekegy” ú.n. ökumenikus fordítása, amit már egyenesen fölháborodással vettem tudomásul.

Később, teológiai tanulmányaim során ráébredtem, hogy a pro multis (ha úgy tetszik) értelmező fordítása „mindenkiért” formában nem egyszerűen önkényes volt, hanem sajnos doktrinális szempontból meglehetősen pontatlan, ha nem kifejezetten problematikus. Távol álljon tőlem a kérkedő „hát nem megmondtam?” típusú magatartás, de már 1998 szeptemberében megfogalmaztam egy „A Novus Ordo Magyar Fordításának problémái” című írásomban (lásd: www.katolikus-traditio.hu/2-12.htm), hogy a „mindenkiért” forma nem fordítás, hanem ferdítés.

Istennek hála, a Szentszék hosszas bénult hallgatás után elhatározta, hogy végérvényesen rendezi ezt a liturgikus anomáliát. Csak remélni tudom, hogy ez az Istentiszteleti Kongregáció által 2001. március 28-án kiadott Liturgiam authenticam kezdetű instrukció szellemében fogant rendelkezés csak egyike azon intézkedéseknek, melyek szentélyeink megfakult dicsőségét hivatottak helyreállítani, s amelyek idővel a liturgikus szövegek magyar fordításának teljeskörű revízióját fogják eredményezni.

Álljon tehát most itt először a kérdésre vonatkozó megjegyzésem 1998-ból, valamint Arinze bíboros instrukciójának teljes angol nyelvű szövege. Igen tanulságos...

Szent Vér konszekrációjának kifejezése pro vobis et pro multis effundetur, értetek és sokakért kiontatik, nem pedig „értetek és mindenkiért kiontatik”.

Először is: felesleges vitába elegyedni a ma oly divatos (és defektív) teológiai érveléssel a pro universis vagy pro omnibus (mindenkiért) kifejezés mellett, hiszen a normatív latin szöveg a mérvadó, ami egyértelműen pro multis. (Roma locuta, causa finita)

Másodszor: a.) „Pro multis” található a konszekrációban, mert ez egy szentségi formula, az objektív megváltás szakramentális közlése (redemptio subjectiva), és nem csupán egy megemlékező elbeszélés (anamnézis).

b.) Ha mégis megvizsgáljuk az ún. bibliai vagy exegetikai érveket, úgy kitűnik, hogy az állításokkal ellentétben, mind az arám, mind pedig a héber nyelvben létezik külön kifejezés a „sok” és a „mindenki” fogalmaira. Mivel az Utolsó Vacsora zsidó liturgikus keretben (tehát héber nyelven) került megünneplésre, ezért csak a hébert kell tüzetesebben megvizsgálni.

mindenki (pl. Róm 5,12) - l^ekulám (gör. pas, pasa, pan) sokak (pl. Róm 5,15) - l^er^ebím (gör. polus, pollé, polu)

c.) A mindent eldöntő érv azonban az, hogy a Római Katekizmus zsinati tekintéllyel rendelkező (ex decreto concilii) tanítást ad erről:

„A hozzáadott szavak ’értetek és sokakért’ egyikét (to hyper hymón - Lk 22,20; 1 Kor 11,24) Lukács, másikát (to peri pollón - Mt 26,28) Máté evangéliumából vették, de ezeket a Katolikus Egyház Isten Szent Lelkétől vezettetve összekapcsolta. Ez azt szolgálja, hogy hirdesse az Ő (Krisztus) szenvedésének gyümölcsét és hasznát. Mert ha értékét tekintjük, meg kell vallanunk, hogy a Megváltó mindenki üdvösségéért ontotta Vérét; de ha arra a gyümölcsre tekintünk, amit az emberiség nyert belőle, könnyen belátható, hogy az nem mindenkire, hanem csak sokakra vonatkozik az emberi nemből... Amikor Krisztus azt mondta, hogy ’sokakért’, akkor azt kívánta érteni ez alatt, hogy a zsidók és pogányok közül származó választott maradékért.

Ezért hát okkal nem használta a ’mindenkiért’ kifejezést, mert e helyen egyedül a (megváltó) szenvedés gyümölcseiről van szó, és az Ő szenvedése csak a választottaknak hozta el az üdvösséget. Ez az Apostol (Szent Pál) szavainak értelme, mikor azt mondja: ’Krisztus is egyszer lett áldozattá, hogy sokak bűnét elvegye’ (eis to pollón - Zsid 9,28; Iz 53,12), ugyanígy a mi Urunk szavai János evangéliumában: ’Értük könyörgök. Nem a világért könyörgök, hanem azokért, akiket nekem adtál, mert ők a tieid.’ (Jn 17,9)”

CONGREGATIO DE CULTU DIVINO
ET DISCIPLINA SACRAMENTORUM

Prot. n. 467/05/L

Rome, 17 October 2006

Your Eminence / Your Excellency,

In July 2005 this Congregation for the Divine Worship and the Discipline of the Sacraments, by agreement with the Congregation for theDoctrine of the Faith, wrote to all Presidents of Conferences of Bishops toask their considered opinion regarding the translation into the various vernaculars of the expression pro multis in the formula for the consecration of the Precious Blood during the celebration of Holy Mass (ref. Prot. n. 467/05/L of 9 July 2005).

The replies received from the Bishops’ Conferences were studied by the two Congregations and a report was made to the Holy Father. At his direction, this Congregation now writes to Your Eminence / Your Excellency in the following terms:

1. A text corresponding to the words pro multis, handed down by the Church, constitutes the formula that has been in use in the Roman Rite in Latin from the earliest centuries. In the past 30 years or so, some approved vernacular texts have carried the interpretive translation “for all”, “per tutti”, or equivalents.

2. There is no doubt whatsoever regarding the validity of Masses celebrated with the use of a duly approved formula containing a formula equivalent to “for all”, as the Congregation for the Doctrine of the Faith has already declared (cf. Sacra Congregatio pro Doctrina Fidei, Declaratio de sensu tribuendo adprobationi versionum formularum sacramentalium, 25 Ianuarii 1974, AAS 66 [1974], 661). Indeed, the formula “for all” would undoubtedly correspond to a correct interpretation of the Lord’s intention expressed in the text. It is a dogma of faith that Christ died on the Cross for all men and women (cf. John 11:52; 2 Corinthians 5,14-15; Titus 2,11; 1 John 2,2).

3. There are, however, many arguments in favour of a more precise rendering of the traditional formula pro multis:

a. The Synoptic Gospels (Mt 26,28; Mk 14,24) make specific reference to “many” (Greek word transliterated as polloin) for whom the Lord is offering the Sacrifice, and this wording has been emphasized by some biblical scholars in connection with the words of the prophet Isaiah (53, 11-12). It would have been entirely possible in the Gospel texts to have said “for all” (for example, cf. Luke 12,41); instead, the formula given in the institution narrative is “for many”, and the words have been faithfully translated thus in most modern biblical versions.

b. The Roman Rite in Latin has always said pro multis and never pro omnibus in the consecration of the chalice.

c. The anaphoras of the various Oriental Rites, whether in Greek, Syriac, Armenian, the Slavic languages, etc., contain the verbal equivalent of the Latin pro multis in their respective languages.

d. “For many” is a faithful translation of pro multis, whereas “for all” is rather an explanation of the sort that belongs properly to catechesis.

e. The expression “for many”, while remaining open to the inclusion of each human person, is reflective also of the fact that this salvation is not brought about in some mechanistic way, without one’s willing or participation; rather, the believer is invited to accept in faith the gift that is being offered and to receive the supernatural life that is given to those who participate in this mystery, living it out in their lives as well so as to be numbered among the “many” to whom the text refers.

f. In line with the Instruction Liturgiam authenticam, effort should be made to be more faithful to the Latin texts in the typical editions.

4. The Bishops’ Conferences of those countries where the formula “for all” or its equivalent is currently in use are therefore requested to undertake the necessary catechesis of the faithful on this matter in the next one or two years to prepare them for the introduction of a precise vernacular translation of the formula pro multis (e.g, “for many”, “per molti”, etc.) in the next translation of the Roman Missal that the Bishops and the Holy See will approve for use in their country.

With the expression of my high esteem and respect, I remain, Your Eminence/Your Excellency,

Devotedly Yours in Christ,

Francis Card. Arinze
Prefect

Árpád-házi Szt. Erzsébet születésének 800. évfordulójára

Pelbartus de Themeswar:
Pomerium de sanctis,
Pars aestivalis

Sermo XCVI.

Sequitur de sancta Elisabeth
Sermo primus cum legenda

Mulier gratiosa inveniet gloriam. (A)

Haec verba scribuntur Proverb. XI., ¹ et inter sanctas ceteras mulieres convenienter dicuntur de sancta Elisabeth, quae in vita fuit multum gratiosa, immo plena gratia Dei, et nunc in caelo regnat gloriosissima, cuius exemplo et nos docemur per verba praeaccepti thematis, quod si volumus invenire caelestem gloriam, quam per peccatum perdidimus in primis parentibus, debemus diligenter quaerere in gratia Dei vivendo. Nam videmus, quod ad inveniendam rem perditam necessarium est primo, ut sollicite requiratur. Secundo ut per lumen aliquod quaeratur, quia lumen est medium videndi per Philosophum II. De anima, et per consequens inveniendi rem perditam, quae in tenebris minime videretur. Ad propositum: gloria caelestis est quasi quidam thesaurus pretiosissimus et dragma perdita, secundum quod in figura Christus Lucae XV. dicit, ideo omni cum sollicitudine est requirenda mediante lumine gratiae. Unde dicit, quod mulier habens dragmas decem si perdiderit unam, accendit lucernam, et quaerit diligenter, donec inveniat. ² Lumen mediante quo debeat quaeri, est lumen gratiae Spiritus Sancti, sine quo non videbitur lumen gloriae. Unde Ps.: In lumine tuo – id est tuae gratiae – videbimus lumen – scilicet gloriae. ³ Sic quaesivit beata Elisabeth, scilicet in lumine gratiae, et sic invenit gloriam. Merito ergo haec verba de ea accipiuntur pro sermone. Iuxta quae tria mysteria notabimus, secundum quod de his tribus commendatur beata Elisabeth in eisdem.
· Primo de divinali gratiositate, cum dicitur: Mulier gratiosa
· Secundo de meriti fructuositate, cum dicitur: Inveniet, scilicet meritis quaerens
· Tertio de praemii gloriositate, cum addicitur: Gloriam, scilicet caelestem (B)
Circa primum de gratiositate divina quaeritur, unde vel ex qualibus effectibus probari valet, quod sit Deo gratiosa anima fidelis quaelibet, sicut et beata Elisabeth. Ad quod respondetur secundum doctores et Scripturas, quod hoc probari et agnosci valet praecipue per quattuor clariores effectus gratiae vel signa, quos facit in anima, in qua est. In quibus sancta Elisabeth a pueritia fuit multum privilegiata.
Primus effectus abominatio offensionis, quia gratia et peccatum vel culpa sunt contraria. Contrariorum autem natura est, ut unum expellat reliquum per Philosophum II. periher. Sicut ergo calor expellit frigiditatem, sanitas aegritudinem, vita mortem, sic gratia omne mortale peccatum. Unde Bernardus: Angustum est cor humanum, non possunt simul in eo cohabitare Deus et diabolus. Et Gregorius: Non potest in nobis habitare Deus et gratia eius, quamdiu peccati desideriis deservimus. Item Anselmus in orationibus: O quam amara res et mala est peccatum, quam faciles habet actus et difficiles exitus ac interminabiles cruciatus. Propterea merito peccatum assimilatur veneno mortifero, quod quidem facilem habet introitum in gustu. Quia Constantinus li. VI. Medicinalium dicit, quod venenum dum bibitur, dulce extimatur, eo quod inficit linguam, ut non discernat inter dulce et amarum, quamvis in se amarum sit, ita ut linguam scindat. Sed postquam sumptum fuerit, tunc amarissimum iudicatur, et tandem si citius curari negligitur, mortem incurabilem operatur. Sic est de peccato. Unde homo gratiosus quasi a facie colubri fugit et horret peccatum, plus quam omnem mortem corporalem. (C)
Nimirum gratiosi homines in corde saepius versare solent hanc quaestionem, scilicet quid est in toto mundo super omnia amarum et pessimum, et propterea summopere cavendum. Ad quod licet Philosophus III. Ethicorum dicat, quod terribilissimum omnium est mors, quia loquitur ut paganus tantum de corporalibus. Sed gratiosae animae respondent cum Ps., quod bonorum et sanctorum mors pretiosa in conspectu Domini, ⁴ sed tantummodo mors peccatorum pessima, ⁵ et super hoc est cruciatus Inferni, sed adhuc super utrumque est peccatum, iuxta illud Ecci. XXVIII.: Mors illius – id est peccati mors – nequissima, et utilis potius Infernus, quam illa. ⁶ Lyra: id est minus mala est gehennae poena, quo ad cruciatu tantum loquendo, quam peccatum mortale. Malum enim peccati mortalis est privatio boni divini, quod est infinitum bonum. Poena autem Inferni est privatio boni creati, ergo minus habet de ratione mali. Adverte haec, o homo, ut caveas tibi et accedas ad adquirendum Dei gratiam, ne pereas! Beata Elisabeth magnum privilegium gratiae habuit, quia cum esset filia regis Hungariae, a pueritia cum adhuc esset quinquennis, Christo servire coepit, et omnia mundana ac vitia horrere et cavere et semper cavisse legitur, ut dicatur numquam culpam de delectationi subiacuisse etiam in aetate adulta, ergo dicitur mulier gratiosa.
Secundus effectus est poenitentia verae humiliationis. Nam ubi Dei gratia advenit, ad poenitentiam veram humiliat et Dei servitutem. Unde Dominus Esa. LXVI. dicit: Ad quem respiciam – scilicet dando gratiam –, nisi ad contritum spiritum et trementem sermones meos. ⁷ Chrysostomus: Vera poenitentia, scilicet quam operatur Dei gratiam, est auro rutilantior et cunctis thesauris melior. Item Hieronymus super Mat.: Humilitas est meritum gratiarum, custos virtutum. Nil enim est, quod ita gratum facit Deo et hominibus, quam si vitae merito magni, sed infimi nobis humilitate videamur, ideo quando homo se humiliat ad poenitentiam, scilicet contritionem, confessionem et satisfactionem. Hoc clarum argumentum est gratiae divinae. (D)
Unde si quaeras, de quo possit homo summe confidere, quod sit in gratia Dei et meritis, et quod non cadat, respondet Bernardus dicens: Insanus est, quicumque in aliis vitae meritis, quam in sola humilitate confidit. Exempli gratia: Quis est homo, qui non potest cadere corporaliter, nisi qui iacet in imo? Qui enim stat, aut ambulat, aut etiam qui sedet, cadere potest. Sed iacens non habet, quo cadat, cum iacet in terra infima. Sic in proposito de humilitate, beata Elisabeth privilegium habuit maximae humilitatis, quia cum esset regis illustrissimi filia, regalibus nutrita deliciis, omnes fastus et pompam saeculi coepit in puerili aetate contemnere, et tandem se mancipavit servitiis leprosorum et infirmorum in hospitali.
Tertius effectus est contemptus mundanae vanitatis. Ideo Gregorius super Ezech. dicit: Dulce est esse in humanis rebus, sed ei tantummodo, qui spiritualia non gustavit. Gustato autem spiritu desipit omnis caro. Unde Apostolus Phil. III. dicebat: Omnia arbitratus sum ut stercora, ut Christum lucri faciam. ⁸ Item Varro in sententiis: Cuncta postponat, qui lumen beatitudinis aeternae consequi adoptat. Item Augustinus super Ps. XXVI.: Nihil dulce est praeter Deum (scilicet animae in gratia exsistenti). Ideo quicquid mihi – inquit – Deus dare vult praeter se, auferat totum, et det mihi se. Haec ille. Beata Elisabeth in hoc effectu gratiae fuit multum privilegiata, quia a pueritia contempsit semper omnia mundana. Nam cum esset quinquennis, ludos spernebat, et successus mundi prosperos fugiebat. Sed cum cogeretur a puellis ludere, spem in Deo totam ponebat, et quae lucrabatur, pauperibus erogabat inducens eas, ut saepe Orationem Dominicam et Ava Maria orarent. Et in ludis ac in choris cum unum circuitum coacta cum ceteris peregisset: „Sufficiat, iam reliquum propter Deum dimitto.” Vestimentorum etiam lascivos usus semper abhorruit et honestatem amavit.
Quartus [effectus] est diligentia devotionis et arduae operationis. Nam ut Gregorius homilia XXIII. dicit: Amor Dei, scilicet gratuitus, non est ociosus, operatur enim magna, si est, si vero operari renuit, amor non est, probatio ergo dilectionis est exhibitio operis. Haec ille. Proinde Prosper de poenitentia dist. II. § „Charitas est” dicit, quod dilectio Dei, scilicet gratuita ubicumque fuerit, facit peccato resistere, bonis operibus abundare, saeculi blandimenta contemnere, et omnia, quae humanae fragilitati sunt difficilia, perficere. Haec ibi, quibus tanguntur dicti quattuor effectus.
Nota, quod pro themate potest etiam poni illud Proverb. ultimo: Fortitudo et decor indumentum eius – scilicet feminae –, et ridebit in die novissimo. ⁹ In quibus commendatur de fortitudine, scilicet boni operis. Secundo de decore gratiae sanctitatis. Tertio de gaudio felicis consummationis, ut patet. Et secundum haec prosequere. (E)
Beata Elisabeth in hoc magnum privilegium habuit devotionis, scilicet ardentis, et operationis. A pueritia enim supra naturam Deus sibi dedit puerilia contemnere et obsequio divino se devotius mancipare et studiis bonis assuescere. Nam a quinquennio coepit in ecclesia orandi gratia tam sedula permanere, ut sodales vel ancillae vix eam avellere possent. Saepe etiam cum eam observarent, aliquam de illis causa ludi versus capellam insequebatur, ut ex hoc intrandi ecclesiam opportunitatem captaret. Saepe psalterium coram se expandebat, cum litteras nesciret, ut legere se fingeret, ne impediretur occupata. Item ex devotione dulcia oscula parieti figebat, ac si Christi vulnera oscularetur. Beatam Virginem et sanctum Iohannem evangelistam in suos custodes castitatisque patronos elegit, quorum nomine petentibus nil negabat. Certum quoque numerum orationum sibi indixerat, quem si quandoque occupatione aliqua praeventa perficere non poterat ad lectum intrare per ancillas coacta, Christo vigilanter ibi solvebat. Item dies sollemnes tanta devotione colebat, ut manicas sibi nullo modo pateretur consui, antequam missarum sollemnia complerentur, nec cyrothecas die festo portare volebat. Officium divinum tanta reverentia audiebat, quod cum legerentur evangelia, vel conficeretur Eucharistia, manicas, si forte consutae essent, solveret, monilia et capitis ornamenta deponens in imo locaret. Denique fertur, quod ciborum reliquias aut panum fragmenta reservans, pauperibus ad castrum illud pro elemosyna petenda accedentibus in suo gremio parvula Elisabeth deferebat distribuendo. Quadam autem vice casu a patre, scilicet rege Andrea occurrente est deprehensa, qui mirans, quod sola parvula Elisabeth sine comite ancilla curreret versus castri portam, vidensque eius gremium fore repletum, interrogavit, quo curreret, et quid in gremio portaret. Illa pertimescens patris iram dixit se rosas collectas portare. Tunc pater sciens, quod pro tali tempore hiemali non invenirentur alibi rosae, putavit, quod illa ex timore mentiretur. Dixit ergo: „Ostende mihi has rosas in gremio tuo!” Cumque vi quadam pater illius gremium aperuisset, ecce divino miraculo omnes illae elemosynae conversae in rosas pulcherrimas visae sunt. Tunc pater admirans cognita rei certitudine gratias cum lacrimis egit Deo, et dixit: „Vere si haec puellula vixerit, aliquid magni erit.” Nam magnae sanctitatis est signum in pueritia, scilicet facere miraculum, ut patet etiam in sancto Benedicto. Quo miraculo Deus ostendit, quod elemosynae Elisabeth forent sibi gratae, et in conspectu angelorum delectabiles, ut rosae odoriferae. (F)
Circa secundum de meritorum fructuositate sit pro conclusione, quod beata Elisabeth adquisivit meritorum magnos fructus in singulis tribus salvandorum statibus. Pro declaratione notandum, quod sicut doceret Christus Dominus Mat. XIII., et eius verbis doctores accipiunt, scilicet quod tres sunt status salvandorum, scilicet coniugatorum, viduarum et virginum, quibus varii correspondent fructus meritorum et praemiorum. Unde Christus dicit, quod semen cecidit in terram bonam, et ortum fecit fructum, aliud tricesimum, aliud sexagesimum, aliud centesimum. ¹⁰ Glossa: Fructus centesimus refertur ad virgines, tricesimus ad nuptas, sexagesimus ad viduas. Quicumque autem extra hos status sunt, ipsi sunt in statu damnationis, sicut sunt, qui nec matrimonii iura tenent, nec castitatem servant. (G)
Sed occurruntur quaestiones. Prima, qualiter meretur homo praemium, fructus in caelo? Respondetur secundum doctores, praecipue Thomam in IV. dist. XLIX. ac Petrum de Palude, quod fructus debetur homini ex hoc, quod per Dei verbum consurgit in vitam spiritualem, abdicans a se carnalem affectum, et continens carnem suam a venerea voluptate illicita. Et ideo homo hoc gaudium in caelo, quod dicitur fructus, promeretur per continentiam victoriosam sive virginalem, sive vidualem, sive coniugalem. Secunda quaestio, quare virginibus assignatur fructus centesimus? Respondetur secundum doctores, praecipue Ludolphum li. De vita Christi, quia centenarius est numerus perfectissimus consurgens ex ductu numeri denarii in seipsum, quia centum sunt decies decem. Sic virgines prae ceteris hominibus perfectam vitam gerunt, nolentes multiplicari in aliis per generationem, tantummodo in seipsis multiplicant merita, et ideo per centenarium significantur. Tertia quaestio, quare coniugatis assignatur fructus tricesimus? Respondetur, quia XXX consurgit ex ternario ductu in decem. Coniugati autem habent salvari in fide Trinitatis cum observantia Decalogi, et per tria bona matrimonii, de quibus Augustinus XVII. q. II. „Omne” dicit: Triplex est bonum matrimonii, fides, proles et sacramentum. Quarta quaestio, quare viduis assignatur fructus sexagesimus. Respondetur, quia LX consurgit ex ductu senarii in denarium. Viduae autem habent salvari per observantiam Decalogi cum sex operibus misericordiae, quae sunt visitare infirmos, alere egentes, hospitare peregrinos, redimere captivos, vestire nudos, sepelire mortuos. Sed beata Elisabeth in his perfectissime se exercitavit, ut patebit, ergo etc. (H)
Circa tertium de gloriosis praemiis scilicet beatae Elisabeth sit pro conclusione, quod beata Elisabeth gloriosissimis fulgens meritis et praemiis data est in exemplum omnibus mulieribus coniugatis ac viduis. Et hoc licet ostendi ex eius meritis, in quibus debent eam imitari mulieres coniugatae ac etiam viduae, ut possint esse Deo gratae.
Primo quia fuit affectuosissimae devotionis, ita ut omnes ancillas in surgendo ad orationem nocte praeveniret, abundantia lacrimarum cum quadam laetitia vultus se irrigabat. Ipsa autem fuit nupta landgravio Thuringiae duci, non causa libidinis, quia castitatem virginalem servare optaverat, sed compellente patre consensit praecepto invita, quod Deus sic ordinavit, ut esset in sanctitatis exemplum coniugatis.
Secundo quia fuit boni operis, sedulae exercitationis. Nam corpus tam sedule vigilando in oratione ac ieiunio maceravit, ut miraretur suus maritus, et rogaret eam, quatenus parceret aliquando corpori, sed ipsa non parcebat. Cum autem maritus abesset, noctes insomnes in orationibus perducebat, necessitate imminente nuda humo somnum capiebat una tapetia strata. Item per ancillas in cubiculo fortiter se verberari faciebat saepius, ut Salvatori flagellato vicem rependeret. Inter diversa fercula in mensa mariti solo pane saepe contentabatur, licet cibos contractaret manibus et divideret, ut comedere videretur, ne alios turbaret. De quibus autem ferculis sanam conscientiam non habebat, contingere nolebat, ob hoc sibi vir suus iustos redditus assignaverat, ex quibus cum ancillis vivebat.
Tertio, quia fuit bassae humilitatis. Nam in praedicatione sedebat inter pauperculas, tamquam pauper et humilis. In purificatione post partum non se ornabat gemmis, ut ceterae solent, sed se conformans Beatae Virgini cum agno et candela propriis ulnis filium gestando ad ecclesiam vestimenta, quibus processerat, pauperibus tribuebat. Denique ut humili oboedientia conformaret se Christo passo, vovit oboedientiam cuidam magistro Conrado presbytero, pauperi confessori in omnibus licitis. A quo cum sibi imponebantur verbera fienda per ancillas, libenter sustinebat. Nam semel a quadam marchionissa adveniente impedita ad praedicationem non ivit beata Elisabeth, propterea fecit ille eam fortiter verberari per ancillas. Item cum semel intrasset claustrum monialium invita ab illis, non habita licentia a suo magistro, fecit eam tam graviter verberari, ut post tres hebdomadas vestigia viderentur. (I)
Quarto, quia fuit compassionis magnae et pietatis. Nam omnia opera misericordiae semper exercuit. Ipsa enim nudos vestiebat, et saepe cum ancillis manibus propriis lanam filabat, et inde vestimenta fieri faciebat pauperibus. Item alebat egentes, nam in Caristia absente viro omnem annonam fame periclitantibus ministravit. Cum ecce pecunia sibi deficiebat, propria ornamenta vendebat, et multa ab ancillis retrahebat, ut pauperibus erogaret. Item sitientes potabat. Unde vice quadam cervisiam distribuens sufficient unicuique pauperum, repertum est vas sine diminutione. Item peregrinos recipiebat hospitio in domo et hospitali, quam fecerat sub castro. Ibi infirmos refovebat multos, quos quotidie non obstante descensus et ascensus gravitate visitabat, quorum corruptiones pro Deo non horrebat, sed manibus propriis saniem de eorum ulceribus educebat, ac velo proprii capitis tergebat, balneabat, et ad secessum impotentes ipsa ducebat, filios etiam parvulos pauperum tamquam mater nutriebat, et eis olliculas ac vitrea saepe emebat pro solatio, unde eam matrem vocabant. Denique mortuis sepulturam exhibuit, adeo ut etiam quandoque proprium velum concideret ac pauperis corpus defunctum ipso involveret, et sic patet. (K)
Quinto, quia fuit dilectionis fortis et constantis in adversis. Nam fertur, quod cum tot et tam ardua pietatis opera faceret, aemuli eam prodigam reputantes apud maritum accusarunt. Cum ergo ille permotus fuisset animo contra Elisabeth, accidit quadam vice, quod absente marito quemdam leprosum Elisabeth balneavit, et super lectum mariti posuit dormiendum. Et ecce marito superveniente aemuli coeperunt murmurare de hoc. Ad quod iratus vir suus irruit in domum, et super lectum repente gladio evagiato accurrit, ut occideret illum in lecto iacentem. Quo pervento abiciens linteamen, vidit ecce Christum Iesum in cruce affixum et cruentatum iacere in lecto, et territus veniam petiit, ac potestatem dedit Elisabeth, ut faceret omnia salutifera.
Post haec accidit, quod quidam baro Hungariae advenisset Romam profecturus per illam viam, quem dux laetissime suscepit. Ille autem petivit ducem, ut videre mereretur hanc sanctam, de qua multa et magna insignia sanctitatis audierat. Dux ergo hoc annuit, et mandavit sanctae Elisabeth per internuncium se praeparare et exire, sed illa respondit se non licere ostentare, tum quia laudes fugiebat humanas, tum potissime quia omnibus ornamentis erogatis in pauperes non habebat, unde decenter ad honorem viri sui indueretur, et confusionem mariti timebat. Iteratis autem a marito mandatis interius cubiculum intravit et oravit, et ecce angelus Domini astitit, et vestem pulcherrimam cum corona sibi praesentavit a Domino missam ac induit, progressa autem cum ancillis ad domum convivii venit, et in eius aspectu faciei et indumenti omnes mirati sunt, quia fulgere videbatur ex angelico conspectu, et ipsa coepit eis loqui de amore Dei tam suavia, ut omnes essent in auditione verbi attoniti et mente suspensi, et finito sermone valedicens rediit in camera, et omnes Deum laudaverunt. Denique maritus consilia salutis ab ea requisivit, ipsa autem persuasit illi ire pro defensione fidei ad Terram Sanctam, quo cum ivisset devotione plenus et fide, spiritum Deo reddidit ibidem.
Unde Elisabeth viduata a vasallis, tamquam scilicet esset dissipatrix, est eiecta. Nocteque superveniente in loco quodam, ubi porci iacuerant, se cum ancillis recepit Deo gratias agens pro adversis. Mane pergens ad fratres minores petivit „Te Deum laudamus” cantari, dum etiam per quandam viam strictam lutosam super lapides ibi positos pergeret vetula quaedam, cui iam ante multa beneficia praestiterat, obviando cedere sibi recusavit, et ipsam in lutum detrusit. Sed ipsa ridens et gaudens vestimenta sua abstersit. Cumque affines vellent eam secundis nuptiis tradere, ipsa Deum lacrimose orabat, ne hoc permitteret, et ancillis dicebat, quod numquam de hoc vellet consentire, et si „aliud remedium – inquit – non possem habere, proprium nasum mihi detruncarem, ut quilibet me sic deformem abhorreret.” Voluit autem mendicando ire ostiatim amore paupertatis, sed non est permissa. (L)
Sexto quia fuit evangelicae sectatrix perfectionis. Nam mundum et omnia contempsit, et religionem ordinis tertii sancti Francisci intravit ad vivendum in castitate, oboedientia et paupertate tam arta, ut griseas vestes ac repetiatas portaret. Pater autem, scilicet rex Hungariae audiens ad tantam paupertatem eam devenisse, comitem quendam misit ad reducendam in Hungariam. Qui cum vidisset eam in griseis et filantem, exclamavit, dicens: „Numquam filia regis Hungariae tam vili habitu filare apparuit.” Tunc illa nullo modo adquievit reduci ad divitias, sed in paupertate mansit.
Septimo quia fuit fruitionis divinae consolationis et supernae revelationis. Apparuit enim saepe sibi Christus. Primo cum peteret in oratione haec tria, scilicet contemptum omnium rerum temporalium, item ut filiorum suorum dilectionem a corde eius avelleret, et ut in iniuriis et contumeliis patientiam sibi daret. Haec autem petebat, ut animus eius liberius totus in Deum elevaretur. Fusa oratione audivit Iesum sibi dicentem: „Exaudita est oratio tua, sponsa.” (M)
Item quadam vice defixis oculis ad sacramentum altaris intenta visa est, ac si ibi praesentiam Dei intueretur, et per magnum spatium divina consolatione est refecta. Deinde domum reversa dum prae debilitate appodiasset in gremium ancillae, respiciens per fenestram in caelum nimia hilaritate vultus eius perfunditur, ut etiam maxime rideret. Diu sic iucunda tandem in lacrimas est conversa, et sic pluribus vicibus alternatim iam iucunditate perfruitur, iam oculos claudens lacrimis irrigatur. Talibus consolationibus divinis usque ad completorium immorata exstitit, diu tacens, et ultimo in haec verba prorumpens: „Ita, Domine, tu vis esse mecum, et ego tecum, et numquam volo a te separari.” Postea rogata, ut visiones istas ad Dei honorem et ancillarum aedificationem exponeret, importunitate devicta ait: „Vidi caelum apertum, et Iesum ad me vultum benignum ostendentem, de cuius visione iucunditate perfundebar, et vultum interea absentabat, et tunc plorabam. Qui mei misertus iterum sui vultus visione laetificabat, usque quo ultimo post multas iteratas vices ait: «Si vis esse mecum, ego ero tecum.» Cui ego respondi, sicut audistis: «Ita, Domine, tu vis.» Cumque rogaretur, ut visionem iuxta altare exponeret factam, respondit: «Ibi multo gaudio fui, et miranda conspexi, quae non expedit enarrare.»” Denique ultimo apparuit sibi Christus in hora mortis, dicens: „Veni, dilecta mea, in praeparata tibi tabernacula!” Dum ergo febre correpta esset, coepit canere dulcem melodiam. Interrogata respondit: „Avicula quaedam ante me se ponens cecinit tam suaviter, quod me ad simile provocavit.” In illa autem aegritudine semper hilari vultu orans tandem dixit ancillis: „Quid acturae essetis, si diabolus ad vos veniret?” Post paululum alta voce dixit „Fuge, diabole!” tribus vicibus. Postea dixit: „Ecce appropinquat media nox, qua Christus natus est.” Et sic animam Christo commendans obdormivit in pace anno Domini MCCXXVI. Tunc de corpore aromaticus odor cunctos refecit, et tandem corpus in sepulcro positum oleum redundavit. Tunc etiam aviculae multae congregatae super cacumen ecclesiae canebant iubilantes, quas credimus fore angelos Dei. Rogemus ergo Dominum Iesum, ut eius meritis det gratiam in praesenti etc. Amen.

---

¹ Prv 11,16
² Lc 15,8
³ Ps 35,10
⁴ Ps 115,6
⁵ Ps 33,22
⁶ Sir 28,25
⁷ Is 66,2
⁸ Phil 3,8
⁹ Prv 31,25
¹⁰ Mt 13,8

Pelbartus de Themeswar:
Pomerium de sanctis, Pars aestivalis
Sermo CIII.

De dedicatione almae ecclesiae strigoniensis

die 12 novembris
Sermo primus

Elegi et sanctificavi locum istum, ut sit nomen meum ibi in sempiternum, et maneant oculi mei et cor meum cunctis diebus. II. Paral. VIII. ¹ (A)

Haec verba dixit Dominus de templo, quando Salomon aedificavit illud, apparuitque ei Dominus dicens: Elegi et sanctificavi mihi locum istum, id est templum, hoc applicavi et dedicavi meo cultui. In quibus verbis Dominus commendat subsequenter templum et fideles devote visitantes illud de tribus. Primo de divini nominis portatione, quia posuit Deus nomen suum in templo, et ideo qui illud frequentant, nomen Dei portant, et sub nomine Dei censentur electi tamquam filii. Unde Chrysostomus: Proprium est boni filii domum patris sui frequentare. Qui autem potius volunt ire ad tabernam, quam ad templum, signum est, quod sunt de numero filiorum diaboli et damnationis. Secundo commendavit de speciali dilectione, quia posuit Deus cor suum, id est amorem erga orantes in templo, diligit ergo Deus tales. Tertio de orationis exauditione, quia dicit, quod posuit oculos suos in templo, scilicet ad aspiciendum et exaudiendum orationes fidelium inibi fusas. Unde et ibidem ait Dominus: Oculi mei erunt aperti et aures meae erectae ad orationem eius, qui in loco isto oraverit. ² O ergo anima sancta, templum Dei frequenta ad orandum, quia dicit Dominus: Elegi et sanctificavi locum istum etc., et quia hodie celebratur dedicationis huius ecclesiae festum, merito accipimus pro sermone haec verba thematis. Iuxta quae tria mysteria notabimus:
· Primum de ecclesiae electione, quia dicit Dominus: Elegi, scilicet ad Dei cultum
· Secundum de ecclesiae consecratione, quia subdit: et sanctificavi locum istum
· Tertium de ecclesiae visitatione, quia ibi invocatur nomen Dei, et gratia invenitur (B)
Circa primum de ecclesiae vel templi electione quaeritur: Quare debuit eligi et deputari aliquis locus ad cultum Dei, sicut claret in deputatione templi. Et ratio, quia Deus loco non concluditur, sed ubique est secundum essentiam, potentiam et praesentiam, unde versus: Enter, potenter, Deus est ubique praesenter. Ideoque Deus ubique potest aeque bene adorari. Hinc Act. XV.: Deus, qui fecit mundum et omnia, quae in eis sunt, hic caeli, terrae cum Dominus non in manufactis templis habitat etc. ³ Mirum ergo videtur, quare Deus sibi specialem locum elegit. Respondendo ad haec secundum Thomam Prima Secundae, q. CIII. et II. II. q. LXXXIII. notandum est, quod in adoratione Dei et orationibus fiendis duo praecipua considerari possunt. Unum ex parte Dei, qui colitur et adoratur, qui est ubique, et ideo quoad Deum, non est necessarius locus aliquis ad orandum deputandus, quia ubicumque, sive in agro, sive in domo, sive etiam in lecto, quo iaces, aut in carcere optime et aeque bene adorari potest Deus, qui omnia prospicit. Nam et rex Ezechias in lecto adoravit, et Manasses in carcere, et multi alii in Novo Testamento martyres, qui miraculose exauditi sunt.
Secundo in adoratione consideratur ex parte hominis adorantis. Et sic determinatus locus eligitur ad orandum Deum, non propter Deum, sed propter adorantes homines triplici ratione, ut adoratio hominum magis exaudiatur. Primo propter devotionem, quia in ecclesia vel templo magis incitatur populi devotio ad adorandum et Deum invocandum, tum ex consecratione ecclesiae et loci sanctitudine, tum ex imaginum devota repraesentatione, quae ibi continentur, tum ex praesentia corporis et sanguinis Domini in Eucharistia, quae ibi servatur, tum propter sacra mysteria divinae laudis, quae ibi aguntur. Secundo propter orationis auxiliationem, quia oratio facta in ecclesia adiuvatur multipliciter, ut exaudiatur a Deo magis, quam si alibi fieret. Primo adiuvatur et maxime per sacramentum Eucharistiae, quod in ecclesia servatur reverenter, quia ut dicit Henricus de Hassia, sicut oratio latronis iuxta Christum in cruce pendentis amplius est exaudita, cum dixit: Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum, ⁴ quia Christus non solum sibi veniam, sed ad Paradisum eodem die sibi concessurum se repromisit dicens: Hodie mecum eris in Paradiso, ⁵ id est deitatis visione. Hoc autem sibi Christus non praestitisset, si alibi, quam in praesentia Christi passi tunc exorasset. Sic homo quando orat coram praesentia Eucharistiae, quae est memoria passionis Christi, facilius et amplius exauditur in quacumque oratione, et adiuvatur exaudiri virtute passionis Christi. Secundo adiuvatur per omnium sanctorum illorum intercessionem, quorum ibi reliquiae habentur vel sepulchra. Quis enim scit, quot salvati in illo coemiterio vel ecclesia sunt sepulti, qui tamen omnes orant pro illis, qui in ecclesia devotizant, et etiam si quorum canonizatorum sanctorum reliquiae vel corpora ibi habentur, unde Ecci. XLIX.: Ossa prophetarum pullulant de loco suo, ⁶ scilicet per suffragia. Tertio adiuvatur oratio in ecclesia per omnes sanctos, quorum imagines ibi habentur, qui in eis venerantur. Quarto per sanctum vel sanctos, in cuius nomine ecclesia est consecrata. Ex quibus patet, quod oratio hominis in ecclesia facta multipliciter iuvatur. Tertio propter multorum populorum concursum et aggregationem. Ex quo fit, ut Christus in medio eorum exauditor assit, iuxta illud Mat. XVIII.: Ubi sunt duo vel tres in nomine meo congregati, ego in medio eorum sum. ⁷ Ideo Leo papa: Si duos velit exaudire, multo amplius ubi multa milia orant. (C)
Ad praemissa possumus pro exemplo ponere, quod dicit Aristoteles li. X. De animalibus, quod scilicet apes in alvearibus suis solent naturali instinctu regi aedificare domum et habitationem in medio eorum, et custodiunt eum. Et cum egreditur, omnes exeunt post eum, et faciunt sonum cum gaudio conducentes eum. Si quae autem offenderit regem, accedit, et proprio aculeo se mordens coram rege se occidit, ut patet etiam per Ambrosium in Hexaemeron, nam mori pro rege – inquit – pulchrum putant. Spiritualiter per apes intelliguntur fideles, qui debent regi, id est Christo aedificare in corde domum, et etiam domum materialem, id est ecclesiam ornando, et debent Christum laudare ac imitari. Si autem offenderit quis, debet proprio aculeo, scilicet doloris et poenitentiae malitiam in se perimere abnegando se, et sequi debet Christum usque ad mortem. Unde Ecci. XI.: Brevis in volatilibus est apis, et initium dulcoris habet eius fructus, ⁸ quod dicit secundum Lyram: Apis habet quidem in respectu volatilium corpus breve, id est parvum, et tamen facit meliorem fructum dulcoris, quam facit milvus, sic frequenter ille homo, qui est minoris apparentiae (quia se humiliat), est melioris exsistentiae, scilicet apud Deum. Et sic fidelis, qui se et suas offensas recognoscit, et humiliter ecclesiam Dei frequentat, dulciorem habet devotionis gratiam, et melior est coram Deo, quam homo magnae dignitatis et dives, qui raro vadit ad ecclesiam, raro se humiliat Deo. Luc. XVIII.: Omnis, qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exaltabitur. ⁹ (D)
Circa secundum de ecclesiae sanctificatione sive consecratione quaeritur: Quare ecclesia consecratur? Respondetur secundum doctores, quod huius plures sunt rationes, quae ad tres reducuntur, quia aliquae accipiuntur. Primo ex parte Dei. Secundo ex parte templi. Tertio ex parte nostri. Primo ex parte Dei accipitur ratio, scilicet quare ecclesiae consecrantur? Prima propter sanctam Dei laudem et honorem, quia ibi Deus specialius laudatur in septem horis canonicis, iuxta illud Ps.: Septies in die laudem dixi tibi (Domine) super iudicia iustitiae tuae. ¹⁰ Primo quidem laudatur officio matutinali, quia in media nocte Christus natus est, et in media nocte captus est a Iudaeis, et tunc coepit nostram redemptionem. Adduntur etiam laudes matutinales pro laude in aurora, quia tunc Christus surrexit. Et in Veteri Testamento tunc Aegyptiis submersis filios Israel liberavit. Secundo laudatur Deus in ecclesia pro hora prima diei, quia tunc Christus Pilato praesentatus est, et quia tunc resurgens apparuit mulieribus. Tertio laudatur hora tertia, quia tunc Christus a Iudaeis acclamatus est, ut crucifigatur, tunc ad columnam est ligatus et flagellatus. Et tandem hora tertia Spiritum Sanctum misit discipulis. Quarto laudatur hora sexta, quia tunc elevatus est in cruce, et tenebrae factae sunt in universa terra. Et quia tunc in die Ascensionis cum discipulis discubuit. Quinto laudatur hora nona, quia tunc Christus spiritum emisit, et miles lancea latus aperuit, et quia tunc Christus in caelum ascendit. Sexto laudatur in vespertina hora, quia tunc Christus mortuus de cruce est depositus, et pedes discipulorum lavit. Et corpus ac sanguinem in Eucharistia instituit. Tunc etiam discipulis in Emmaus in specie peregrini post resurrectionem se ostendit. Septimo laudatur completorii hora, quia tunc Christus in monumento est inclusus, et tandem die resurrectionis discipulis tunc apparens pacem nunciavit. Cum ergo praedictae horae sint prae aliis horis diei privilegiatae certis divinis beneficiis exhibitis, ergo in his Deus laudatur. Secundo consecratur propter Dei et angelorum inhabitationem, ergo dicit Ps.: Domum tuam, Domine, decet sanctitudo. ¹¹ Nam specialius Deus manet in sancto templo, scilicet per specialis gratiae et beneficii inibi exhibitionem, iuxta illud Apoc. XXI.: Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis. ¹² Item realiter manet Christus in sacramento Eucharistiae, quod in ecclesia consecratur et conservatur, sicut ipse Christus promisit Matt. ultimo dicens: Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi. ¹³ Denique ibi angeli assunt coram Domino, sicut et in caelo. Unde sicut caelum empyreum, ubi Deus cum angelis habitat, est sanctissimum, ita quod nil coinquinatum intrare poterit in illud, Apoc. XXI. ¹⁴, ita templum debet esse sanctificatum, quia Deus non nisi in sancto habitat. Ps.: Tu autem in sancto habitas, laus Israel. ¹⁵ (E)
Sed quaeritur, qualiter angeli Dei in templo assistunt, aut quid ibi facere habent. Respondetur, quod ibi habent facere angeli praecipue tria. Primo quidem Eucharistiae reverenter astare, unde Gregorius de consecratione dist. II. „Quid sit” dicit sic: Quis fidelium dubitat in ipsa immolationis hora ad sacerdotis vocem caelos aperiri, atque in illo Iesu mysterio angelorum choros adesse, summa imis sociari? Secundo in ecclesia angeli habent psallentibus et orantibus se sociare. Ps.: Praevenerunt principes coniuncti psallentibus, id est angeli sociati psallentibus in medio iuventutis tympanistarum, ¹⁶ id est animarum iubilose Deum laudantium. Tertio in ecclesia habent angeli orationes et devotiones coram Deo offerre, et pro exauditione interpellare. Unde angelus dixit Tob. XII.: Quando orabas cum lacrimis, ego offerebam orationes tuas Domino. ¹⁷ Bernardus: O si videremus oculis, quomodo principes, id est sancti angeli praeveniunt, coniucti psallentibus offerunt Deo orationes et vota, referunt dona, discurrunt inter sponsum, id est Christum et sponsam, id est animam sanctam, et interpellant pro nobis aures divinae pietatis. Tertio ecclesia consecratur propter templi vel loci emundationem et diabolicae potestatis inde expulsionem, ne ibi latitare possit serpens antiquus. Refert enim Gregorius in Dialogis, quod cum Arianorum quaedam ecclesia fidelibus reddita consecraretur ab episcopo, populus ibidem congregatus subito porcum inter pedes suos huc illucque discurrere sensit, et per ianuam exivit, nec ab ullo videri potuit, omnesque in admirationem commovit, quo Dominus ostendit, quod immundus habitator de loco exierit. Sequenti nocte in tectis eiusdem ecclesiae magnus strepitus factus est, ac si aliquis ibi errando discurreret. Et tertia nocte adhuc gravior et terribilis sonus increvit ibidem, statimque recessit, nec amplius apparuit, quo innotuit, quod a loco, quem diu tenuerat, quam coactus exibat. Haec Gregorius. Quarto consecratur ecclesia propter nostram sanctificationem per sacramentorum inibi administrationem ac orationum nostrarum faciliorem inibi exauditionem, ac beneficiorum Dei inibi receptionem. Nam ibi ecclesiastica sacramenta recipimus, ibi misericordiam et gratiam suscipimus, ibi sepelimur, et ibi corpora nostra ad generalem resurrectionem reservantur, propterea Ps. dicit: Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui. ¹⁸ Hinc III. Reg. IX.: Cum Salomon perfecto et dedicato templo orasset Dominum, ut scilicet quicumque in templo illo Deum exoraret pro quacumque necessitate ac tribulatione et pro peccatis, Deus illum exaudiret in caelo, tunc Deus apparuit Salomoni dicens: Audivi orationem tuam et deprecationem, quam deprecatus es, sanctificavi domum hanc, et erunt oculi mei et cor ibi. ¹⁹ (F)
Sed quaeritur cur ecclesiae dedicandae sic aedificari soleant, ut sanctuaria sint ab oriente, et Christiani versa facie orent in eis ad orientem. Cum enim olim apud Iudaeos templum Salomonis fuerit sic aedificatum, ut scilicet Iudaei orarent versus occidentem, conversi ad sanctuarium, quod erat a parte occidentali. Denique Saraceni orant conversi ad meridiem. Cur ergo Sancta Ecclesia Christiana orare soleat ad orientem, mirum est. Sed recolligendo secundum Richardum super III. dist. IX. q. II. ar. ultimo, concordantem Rainerium in Summa, necnon Lyram, respondetur, quod Deus in Veteri Testamento voluit, ut Iudaei adorarent versus occidentem, propter quod in tabernaculo et in templo Sancta Sanctorum versus occidentem erant, Exod. XXVI., hoc ideo, ut a Iudaeis Deus excluderet idolatriam, quia idolatrae in reverentiam solis orabant ad orientem, ut patet Ezech. VIII. Et etiam mystice ideo, ut figuraretur, quia Christus venturus advesperascente mundo per suum occasum, id est per mortem erat redempturus genus humanum. Et haec redemptio exspectata pro tunc a sanctis patribus desiderabiliter exorabatur impleri. Quod autem Saraceni orant ad meridiem, hoc ex eorum errore est, et falsitatis ratione, sicuti sunt decepti et a veritate alieni. Sed Christianos voluit Spiritus Sanctus orare in ecclesiis ad orientem, ut notat Damascenus li. IV. c. V. propter tres rationes, propter quas etiam ecclesiae sic aedificantur. Primo quia Paradisus plantatus est versus orientem, unde exsules facti ex occidente positi ad orientem aspiciendo oramus, ut ad patriam caelestem, quam perdidimus, redire quaeramus per orationem. Secunda ratio, quia Christus venit et nos redimens in cruce sic erat positus, quod ad occidentem respiciebat. Et ita nos adoramus ad Christum crucifixum respicientes, ut per eius passionis merita exaudiri mereamur, qui est sol iustitiae nobis credentibus exortus. Tertia ratio, quia Christum ascendentem adoraverunt apostoli ad orientem, et ita veniet ad iudicium omnium, quod videbimus eum ad orientem, quomodo viderunt eum discipuli euntem in caelum, ergo sic ecclesiae fiunt, ut oremus versus orientem, quatenus Dei gratiam, misericordiam ac caelestem patriam impetremus. O ergo peccator homo, quando oras, vel ecclesiam intras, recordare, quia propter peccata perdidisti Paradisum, et aspice Christum passum pro te, ac pertimesce eius iudicium, si poenitentiam non egeris. Age ergo poenitentiam. (G)
Circa tertium de ecclesiae visitatione quaeritur: Qualia bona vel quales fructus adquirit homo ex visitatione ecclesiae. Ad quod secundum quod colligitur ex Scripturis et doctorum dictis respondetur, quod praecipua bona octo adquirit. Primo acceptationem Dei et amorem. Unde Dominus ait III. Reg. IX.: Sanctificavi domum hanc, quam aedificasti, et erunt oculi mei et cor meum ibi cunctis diebus. ²⁰ Nam Augustinus dicit, quod ubi amor, ibi versatur oculus. In hoc ergo designatur, quod Deus amat orantes in ecclesia, et ideo addit: Et cor meum ibi, quod enim valde amatur, super illud cor poni dicitur. Secundo beatorum angelorum et sanctorum suffragationem, quia ut supra dictum est, angeli associantur nobis in templo, et orationes nostras perferunt in caelum, ac pro nobis intercedunt omnes, etiam beati et omnes salvati, quorum corpora ibi sunt, vel reliquiae eorum, Deo intercedunt pro visitantibus, ipse sanctus, in cuius nomine est ecclesia etc., et quorum imagines ibi honorantur. Nam Thomas super IV. dist. XLV. dicit, quod si sanctos honoramus, ipsos intercessores ad Deum pro nobis constituimus. Nam aliquis ex hoc ipso efficitur dignus, ut sancti pro eo orent, si ad ipsos cum pura devotione recurrit. Haec ille. Tertio culpae compunctionem et per consequens remissionem, iuxta illud Ezech. XVIII.: Quacumque hora ingemuerit peccator, amplius non reminiscor omnium iniquitatum eius. ²¹ Nam in ecclesia compungitur homo, tum ex visione monumentorum, Augustinus: Monumentum quasi ’monens mentem’ dicitur pro memoria mortis, tum ex aquae benedictae aspersionem, tum ex imaginum Crucifixi et sanctorum aspectu. Proinde II. Paral. VII.: Si quis de populo fuerit de Domino deprecatus, cognoscens plagam suam in domo hac, exaudies de caelo. ²² Quarto devotionem dulciorem, quia ibi homo advertit esse se coram praesentia Christi in Eucharistia et in societate angelorum ac sanctorum, ubi ut scribitur Ecci. XXII.: Pro reverentia accedet tibi bona gratia, ²³ scilicet devotionis. Experientia quoque testis est in hoc. Quinto ex hoc adquirit homo exauditionem, scilicet in omni oratione. Unde II. Para. VI.: Quicumque oraverit in loco isto, audi de caelis et propitiare. ²⁴ Sexto filiationis Dei demonstratio. Unde Chrysostomus et Glossa super Matt. XXI. dicit, quod proprium est boni filii, ut quando ingreditur civitatem, prius visitet inibi suum patrem, ideoque Christus, Dei Filius ingressus Ierusalem primo templum Dei adiit, dans nobis formam religionis, ut quacumque imus, primum domum orationis, si ibi est, adeamus, et sic Deo commendati post ad agenda negotia secedamus. Haec Glossa. Qui ergo domum Dei visitat, se filium esse Dei demonstrat. Septimo gratiae et gloriae cumulationem, quia homo visitans ecclesiam totiens merita et praemia cumulat, quotiens et quanto crebrius illam visitat amore Dei et ex devotione sanctorum. (H)
Ad id narratur exemplum, quod quidam villanus dum ecclesiam haberet in remotis, quam solitus erat quotidie visitare et ibidem orare, antequam ad opus suum manuale transiret, fractus taedio propter distantiam magnam ecclesiae proposuit animo, ut de cetero non visitaret eam, nisi semel in hebdomada. Dum ergo proponens iret illo die ad ecclesiam illam, vidit ecce post se sequentem quendam virum speciosum, et rosas pulchras in quolibet vestigio plantae ipsius villani recolligentem. Qui admirans, quid hoc foret, tandem dixit ille se angelum Dei eius passus numerantem, et Deo rosas meritorum offerentem. Et tali revelatione gavisus effectus de hoc, quod Christus coronas rosarum talium, scilicet meritorum libenter suscipit. Deinceps usque ad mortem non destitit visitare ecclesiam. Ultimo adquirit indulgentiae consecutionem, quia certae indulgentiae datae sunt visitantibus, scilicet ecclesias aliquas praecipue secundum bullas apostolicas dotatas magnis indulgentiis, aliquae autem ut communiter ab episcopis dedicantibus solent dotari indulgentiis dierum XL, saltem pro anniversario dedicationis, extra de pe. et re. „Cum ex eo”, quas tunc homo consequitur. Sed de his ob brevitatem hic pertransimus alibi acturi. Rogemus ergo Iesum, ut infundat nobis gratiam, et tandem gloriam in caelo donet. Amen.

---

¹ II Par 7,16
² II Par 7,15
³ Act 17,24
⁴ Lc 23,42
⁵ Lc 23,43
⁶ Sir 49,12
⁷ Mt 18,20
⁸ Sir 11,3
⁹ Lc 18,14
¹⁰ Ps 118,164
¹¹ Ps 92,5
¹² Apc 21,3
¹³ Mt 28,20
¹⁴ Cf. Apc 21,27
¹⁵ Ps 21,4
¹⁶ Ps 67,26
¹⁷ Tb 12,12
¹⁸ Ps 47,10
¹⁹ Cf. I Rg 9,1-3
²⁰ I Rg 9,3
²¹ Cf. Ez 18,21-22
²² II Par 6,29-30
²³ Sir 32,9;14
²⁴ II Par 6,21

Pelbartus de Themeswar:

Pomerium de sanctis, Pars aestivalis
Sermo XCII.

die 5 novembris

De sancto Emerico sermo tertius

Memento Creatoris tui in diebus iuventutis tuae. Eccs. XII., ¹ et ad laudem huius festivitatis. (A)

Sicut dicit Chrysostomus et docet experientia, homines multum delectantur audire aliqua iucunda nova, et frequenter memorant de hominibus, quos habent sibi carissimos, et per talia clarescit amor ad illos. Sic spiritualiter qui Deum diligunt, saepissime de eo loquuntur, ipsum in corde semper gerere volunt, et in omni casu invocant. Unde et Salvator Math. XII. ait: Ex abundantia cordis os loquitur. ² Sed quoniam beatus Emericus toto corde dilexit Deum a iuventute, immo a pueritia, ideo semper memor fuit Dei, cogitans, quomodo posset placere Deo, die et nocte vacans orationi, meditationi et devotioni verbi Dei. Unde de eo optime potest pro themate dici illud II. Paral. XXXIV.: Cum adhuc esset puer, coepit quaerere Deum, ³ quod ad litteram de Iosia rege scriptum est. Omnibus ergo nobis proponitur in exemplum, quatenus non differamus servire Deo, sicut heu multi male differunt usque ad senectutem vel tempus mortis. Unde unicuique scriptura praedicta dicit: Memento Creatoris tui, scilicet ut ipsum ames, et ipsi deservias in diebus iuventutis tuae, exemplo beati Emerici. Iuxta quae verba tria notemus mysteria, secundum quod in exemplo commendatur sanctus Emericus de tribus:
· Primo de celeberrima Dei recordatione, ibi: Memento Creatoris
· Secundo de tempestiva meriti cumulatione, ibi: in diebus iuventutis
· Tertio de superna praemii felicitatione, quod sequitur ad praedicta (B)
Circa primum de creberrima Dei recordatione accipiamus pro conclusione, quod beati Emerici et aliorum sanctorum exemplo debet quilibet Christianus homo recordari creberrime de Deo, et declaratur sic. Advertendum namque est, quod tria debemus de Deo commemorari frequentius, si volumus in gratia Dei stare et amore.
· Primo ea, quae incitant ad timorem
· Secundo ea, quae inflammant ad amorem
· Tertio ea, quae inducunt ad gratiarumactionem
Primo inquam ea, quae incitant nos ad timorem, et haec potissime sunt tria. Unum est irae Dei per peccatum provocatio, de quo Deut. IX.: Memento et non obliviscaris, quomodo ad iracundiam provocaveris Dominum Deum tuum, ⁴ scilicet per peccatum. Et quoniam ut dicitur Iac. III.: In multis offendimus omnes. ⁵ Debemus ergo omnes memorari de offensis, ut iram Dei placare possimus per poenitentiam. Unde Apoc. II.: Memento, unde excideris, et age poenitentiam, ⁶ nam hoc est remedium contra Dei iram. Hinc Chrysostomus super Heb. dicit: Nullum tale remedium est ad placandum Deum, sicut continuata memoria delictorum in poenitentia. Exemplum de Ezechia rege, qui dixit: Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae, ⁷ et sic Dei misericordiam promeruit ac prolongationem vitae XV annis, ut habetur Esaiae XXXVIII. O quis non pertimescat Deum, si pensat, quoniam aeterna tormenta praeparavit peccatoribus in Inferno.
Secundum est, quod debemus memorari ad pertimescendum videlicet mortis et iudicii divini consideratio. Unde Ecci. VII.: Memorare novissima, et in aeternum non peccabis. ⁸ Item Eccs. XI.: Si multis annis vixerit homo, et in omnibus his laetus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis, ⁹ scilicet mortis et diei necessitatis, id est iudicii, ubi homo necessitate angustiatur ad reddendam rationem de omnibus suis factis et cogitatibus. Unde loquendo cum Bernardo in Meditationibus: Vae mihi peccatori, si poenitentiam non egero, statim praesentabor ante districtum iudicem de omnibus operibus meis redditurus rationem. Tunc demisso capite malae conscientiae in iudicio stabo, et dicetur mihi: Ecce homo et opera eius. Haec debet cogitare iustus. Iuxta illud Prover. XII.: Cogitationes iustorum iudicia, ¹⁰ per talia enim pertimescit facere peccata. Ecci. I.: Timor Domini expellit peccatum. ¹¹
Tertium ad pertimescendum memorari debemus aeternitatem cruciatus in Inferno. Unde Bernardus: O miserabiles miseri, quos seducunt miseriae huius vitae, ut ducant in bonis dies suos, et in puncto ad Inferna descendant, ubi non una die, non decem aut mille, nec centum milibus annorum, sed ardebunt sine fine saeculorum.
Secundo debemus memorari ea, quae inflammant ad Dei amorem, quae sunt beneficia nobis impensa a Deo. Primo quidem in creatione, quia fecit nos ad imaginem suam, et praeposuit omnibus creatis in hoc mundo inferiori. Unde Augustinus XI. De civitate Dei: In rebus creatis nil Deo propinquius sua imagine. Idem: Caelum, terra et omnia, quae in eis sunt, clamant, ut te amem, Domine, scilicet quia omnia subiectisti sub pedibus nostris. Secundo beneficia in incarnatione, qua tantum Deus dilexit nos, ut fieret homo, et sic plus quam angelos. Heb. II.: Nusquam angelos apprehendit, sed semen Abrahae. ¹² O qualis amor, quantus honor, quod Deus factus est frater noster! Augustinus super Ps. LII.: Filius Dei factus est particeps nostrae mortalitatis, ut homo fieret particeps suae divinitatis. Tertio beneficia in passionis redemptione, quia adeo dilexit nos, quod lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Unde Augustinus: Si piget amare, non pudeat reamare pro tanta Dei dilectione.
Tertio debemus memorari ea, quae inducunt nos ad gratiarumactionem, et haec sunt praedicta omnia beneficia, et insuper beneficium repromissae glorificationis et restitutionis aeternae beatitudinis. Unde Bernardus: Si totum debeo me illi pro me facto, quid et quantum debeo pro me redempto et reparato ad aeternam beatitudinem. O homo, si tibi rex promitteret et daret unum castrum, aut maius dicam: unum regnum, numquid non regratiareris tota vita tua, quanto magis deberes pro regno beato aeternae felicitatis. Bernardus: Sicut nullum est momentum, in quo non utamur Dei bonitate et misericordia, ita nullum debet esse momentum, in quo non debemus habere eius memoriam. Ad propositum: Beatus Emericus legitur, quod dum alii dormirent, ipse in psalmis et orationibus vigilabat per noctem, scilicet meditando Dei beneficia et gratias agendo, ipsumque summe amabat et timebat. Nam in uniuscuiusque psalmi fine veniam cum contritione postulabat. (C)
Circa secundum de tempestiva meriti cumulatione, quia statim a pueritia Christo servivit. Quaeri possunt tria praecipua aliis de hoc alibi tractatis.
Prima quaestio, qualiter se debeat homo habere in iuventute, ut mereatur magnam gratiam in conspectu maiestatis divinae. Respondetur, quod prout colligitur ex Scripturis Sacris, quod ad hoc praecipue tria sunt necessaria:
· Primo carnis disciplina
· Secundo eruditio sancta
· Tertio oratio devotissima cum cordis munditia
Primo inquam, ut quis in iuventute possit gratiam magnam promereri, debet habere carnis disciplinam. Unde Prover. XXII.: Stultitia colligata est in corde pueri ¹³ propter defectum experientiae et debilem usum rationis. Nam ut Philosophus in Problematis ait: Iuvenes sunt passionum insectatores, et ideo instabiles. Sed propterea subditur: Virga disciplinae fugabit eam, quia pueri magis moventur timore poenae, quam amore boni. Qui itaque vult apud Deum magnam gratiam promereri, debet corpus suum in iuventute sub disciplina coercere a concupiscentia et passionibus. Unde Thren. III.: Bonum est viro, cum portaverit iugum Domini ab adolescentia sua. ¹⁴ Augustinus: Maledictus, qui offert florem iuventutis suae diabolo, et faecem senectutis Christo.
Secundum est eruditio sancta et assuefactio in virtute ac honestate. Unde Prover. XIII.: Qui diligit filium, instanter erudit illum, qui autem parcit virgae, odit filium suum. ¹⁵ Unde Philosophus I. li. Ethicorum dicit, quod multum facit ad virtutem, ut iuvenes assuefiant in operibus virtutum. Versus: Quod nova testa capit, inveterata sapit.
Tertium est oratio devota cum cordis munditia. Unde Prover. XXII.: Qui diligit cordis munditiam propter gratiam labiorum suorum, habebit amicum regem, ¹⁶ scilicet caelestem. Ad id exemplum: nam quanto sunt pretiosiores reliquiae, tanto pretiosiori vasae, scilicet de auro facto et gemmis servantur, ergo Christus, Dei Filius super omnia pretiosissimus requiritur, ut servetur, et maneat in corde mundissimo, sicque adoretur. Item lapis pretiosus, qui iaspis dicitur, quanto pretiosius et mundius situatur, tanto efficacius et virtuosius operatur. Nam efficacius operatur locatus in auro, quam in argento, et plus in argento, quam in aere vel plumbo aut cupro. Sic Christus Dominus quanto in corde pretiosiori per munditiam collocatur inhabitando, tanto maiorem gratiam et virtutem confert homini et beatitudinem. Iuxta illud Mat. V.: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt, ¹⁷ ergo mundiores clarius, et mundissimi clarissime videbunt per illam maximam Topicam: sicut simpliciter ad simpliciter, sic magis ad etc. O ergo homo, adverte haec! (D)
Secunda quaestio: Quid de his, qui totum tempus iuventutis expenderunt in malis, vel saltem minus, quam debuerunt faciendo, quomodo recuperare poterint, quod perdiderint? Ad hoc respondet Bernardus, quod per veram poenitentiam recuperare talis poterit, si ardenter requirit, quod perdidit. Unde Bernardus dicit: Vere poenitens de tempore nil perdit, quia et praeteritum, quod perdidit, restaurat per contritionem, et praesens tenet per bonam operationem, et futurum per boni propositi constantiam et perseverationem. Haec Bernardus. O ergo homo provecte aetatis, o tu senex, provide tibi poenitendo, alioquin poenam lues in futuro, saltem in Purgatorio. (E)
Tertia quaestio: Quis horum magis tenetur diligere Deum et regratiari – an is, qui a principio suae vitae se a peccatis cavit, et Deo servivit in puritate, an ille, qui post multa peccata Dei misericordia ad poenitentiam rediit? Ad hoc respondetur ex sententia doctorum, praecipue sancti Thomae Secunda Secundae q. CVI. ar. VI., quod licet ex quadam consideratione, scilicet misericordiae Dei is, qui post peccata multa rediit ad poenitentiam, teneatur Deo magis. Primo quia tali poenitenti plus dimittitur. Cui autem plus dimittitur, plus diligit, id est diligere debet, ut ait Salvator Luc. VII. ¹⁸ per parabolam de duobus debitoribus cuidam feneratori. Secundo quia talis peccator plus indignus est ad Dei beneficia, utpote inimicus Dei. Unde Augustinus: Scio omnem criminosum inimicum esse Deo, ergo plus gratis conceditur ei misericordia a Deo et poenitentiae infusio. Nihilominus tamen simpliciter et absolute magis tenetur Deo innocens et a principio Deo deserviens, scilicet considerando Dei donum.
Primo quidem quia excellentius beneficium vel donum maius recepit. Maius est enim praeservari a malo, quam permittere incidere in peccatum, et postea liberare. Unde innocentia nobilius donum est et maius, quam poenitentia. Nam et Beata Virgo Maria propter donum summae puritatis et innocentiae plus debetrix est ad diligendum Deum et regratiandum (quod et fecit), quam deberet Petrus vel Magdalena et omnes poenitentes pro peccatorum suorum remissione vel venia.
Secundo quia talis innocens accepit a Deo bonum continuum gratiae et diuturnius. Ille autem poenitens post peccatum bonum interruptum accepit. Sed maius est bonum non interruptum, quam interruptum, sicut melius est vestis numquam lacerata, quam ipsa eadem post lacerationem reparata, (ceteris paribus), honorabilius est militi numquam cecidisse, quam post casum surrexisse.
Tertio quia in caelo praemiatur gloriosius. Iuxta illud Apoc. XIV.: Cantabant canticum novum, scilicet innocentes, quod nemo alius poterat cantare. ¹⁹ Haymo: Hoc canticum novum est gaudium de integritate mentis et corporis, quod nemo corruptus poterit habere. Ad propositum: Beatus Emericus a principio vitae semper in innocentia et puritate Deo servivit, carnem domando, vitia cavendo, virginitatem conservando et semper devote orando, sub eruditione sancti Stephani regis, scilicet patris sui et sancti Gerhardi. Ergo maximam gratiam habuit, et Deum multum dilexit, ac in caelo maximam habet gloriam. (F)
Circa tertium de felicitate superna ipsius beati Emerici sit pro conclusione, quod beatus Emericus quanto coepit Deo deservire celerius, et a principio aetatis purius, tanto in caelo fulget praemio gloriosius. Declaratur, quia Salvator Mat. XVI. dicit: Filius hominis reddet unicuique secundum opera sua. ²⁰ Sed quia ille, qui a principio semper Deo servivit, plura et mundiora opera bona fecit, ergo maiorem gloriam promeruit. Talis fuit beatus Emericus, ergo etc. Sed quaeritur, quomodo possit homo tam brevi tempore tantam gloriae excellentiam et felicitatem adquirere. Nam modico tempore beatus Emericus supervixit, scilicet annos circa XX a sua nativitate. Respondetur secundum doctores, quod brevi tempore potest homo magnam gloriam in caelo promereri et adquirere, sicut adquisivit iste beatus Emericus. Sic et beatus Stephanus, Agapitus, Chrysantus, Vitus, Ludovicus, Agnes et multi alii utriusque sexus, qui licet parum vixerunt, tamen maxima praemia adquisierunt in caelo. Et hoc ex tribus praecipuis provenit:
· Primo ex Dei gratia magna
· Secundo ex vitae sanctimonia
· Tertio ex divina dispositione et providentia
Primo ex Dei magna gratia, quia sicut magna hominum malitia constituit et facit quosdam magnos peccatores in brevi descendere ad profundum inferni, adeo, quod iusto Dei iudicio non permittantur vivere in hac vita diutius, utpote indigni, iuxta illud Ps.: Viri sanguinum non dimidiabunt dies suos, ²¹ id est dimidium temporis suae aetatis, quod deberent supervivere, si bene viverent, non habebunt morte praeventi, sicut patet in his, qui suspenduntur pro furto vel alio modo occiduntur aut moriuntur pro peccatis, cum adhuc essent in iuventute. Item idem Psalmus dicit: Subito defecerunt, perierunt propter iniquitatem suam. ²² Sic per contrarium magna et specialis gratia Dei facit, ut aliqui in iuventute aut pueritia habeant perfectionem plenam et praemium magnae gloriae. Unde Hugo de Sancto Victore: Secundum dona gratiarum sunt merita, et secundum quantitatem meritorum praemia.
Secundo ex vitae sanctimonia. Nam secundum Hieronymum: Non Hierosolymis fuisse, sed Hierosolymis bene vixisse laudabile est. Nec curandum est, quamdiu vivatur, sed quam bene vivatur, secundum sententiam sapientis. Ideoque sancti et boni homines parvo tempore superviventes et sanctae plurima meritorum cumula congregant, in quibus non tam diuturnitas temporis, quam charitatis firmitasque voluntatis pensatur, qua proponunt toto tempore vitae deservire Deo, et hoc quantum in se est, implent opere. Unde Gregorius III. q. VII. „In generibus” et XXIV. q. I. „Odi”: Plus Deo placet affectus offerentis, quam munus, et voluntas pro facto capitur.
Tertio ex providentia divina. Nam quia vult Deus quosdam sanctos educere per mortem celerius ex hac vita utique, quia secundum quod praevidit illos ad gradum gloriae caelestis pervenire debere, sic disponit, ut illam perfectionem gradus in brevi compleant, et completo meritorum gradu illo, ad quem sunt ab aeterno electi, mox educuntur a Deo. Unde Sap. IV. dicitur: Consummatus in brevi explevit tempora multa, placita enim erat anima illius, propterea properavit eum educere Deus de medio iniquitatum. ²³ Sic ergo Deus disposuit, ut beatus Emericus in brevi tempore vitae tanta merita adquireret, et tam sancte viveret, ut ad gloriam summam, ad quam electus fuerat, dignus celeriter haberetur, quam maximae autem sit gloriae, ostensum est in revelatione sancti Stephani facta Conrado, qui per illius merita obtinuit peccatorum maximorum remissionem, ut patet sermone I. „K”.
O ergo homo, festina ad supernam gloriam pervenire per bonam vitam et merita sanctitatis. O si videres, qualis et quanta sit illa gloria, et quantum superabundat in secundo choro angelorum super primum chorum, et sic consequenter in tertio super secundum, et sic de aliis ²⁴ usque ad nonum, libenter duceres centum annos in dura poenitentia et martyrio, ut saltem posses de inferiori ad superiorem secundum et quanto magis ad altiora pervenire, ut patet per Augustinum. Rogemus ergo Dominum Iesum, ut beati Emerici meritis det nobis gratiam et gloriam.

Sermonem quartum de sancto Emerico vide ex communi de confessoribus ²⁵.

---

¹ Ecl 12,1
² Mt 12,38
³ II Par 34,3
⁴ Dt 9,7
⁵ Iac 3,2
⁶ Apc 2,5
⁷ Is 38,16
⁸ Sir 7,40
⁹ Ecl 11,8
¹⁰ Prv 12,5
¹¹ Sir 1,27
¹² Hbr 2,16
¹³ Prv 22,15
¹⁴ Lam 3,27
¹⁵ Prv 13,24
¹⁶ Prv 22,11
¹⁷ Mt 5,8
¹⁸ Cf. Lc 7,47
¹⁹ Apc 14,3
²⁰ Mt 16,27
²¹ Ps 54,24
²² Ps 72,19
²³ Sap 4,13-14
²⁴ Editio: et ceteris
²⁵ Vide PA 117: De quocumque confessore communis sermo vel PA 118: De quocumque confessore communis sermo.